Swipe naar links en rechts
om alle verhalen te ontdekken.


sluit

‘De afbreekeconomie’ is een tentoonstelling over het maken en kapotmaken van dingen. Het gaat hier niet over economische groei of efficiënt produceren. De tentoonstelling kantelt ons economisch model. Hoe breken we alles wat we als mens maken weer af? In deze discussie kan je een radicaal standpunt innemen en alles op dezelfde brandstapel gooien, of een meer pragmatische houding opzoeken waarbij een ‘afbreekeconomie’ in balans is met de natuur. Wat al deze ideeën verbindt is dat het niet alleen anders kan, maar ook anders moet.

Centraal staat het designonderzoek naar een wereld zonder plastic van Studio Klarenbeek & Dros. Zij bieden met hun eigen ontwikkelde materiaal 'wierwaar’ een natuurlijk afbreekbaar alternatief. Daarnaast toont Atelier Van Lieshout een recente uitvoering van ‘Disco Inferno - Happy End of Everything’ (2020), een ultieme recycle installatie waarin al het afval dat we nu gezamenlijk produceren tot ruwe olie wordt omgevormd. Koehorst in ’t Veld presenteert een grafische opstelling die laat zien hoe de bio-based en de fossiele economie zich door de tijd heen tot elkaar hebben verhouden.

Nu Museum Boijmans Van Beuningen gesloten is voor de renovatie zetten we de collectie en het programma in voor nieuwe samenwerkingen in de stad. Het museum experimenteert met design en kunst als artistiek breekijzer om sociale innovaties aan te jagen.

In deze tentoonstelling navigeer je vrij door de verschillende werken. Een serie van interviews wordt afgewisseld met detail opnames en begeleidende teksten.

De opnames voor ‘De afbreekeconomie’ zijn gemaakt bij AVL Mundo. Het concept van de online tentoonstelling is bedacht en uitgevoerd samen met Koehorst in ’t Veld en filmmaker Roel van Tour.

Colofon

Conservator Design
Museum Boijmans Van Beuningen:
Annemartine van Kesteren
 
Ontwerp tentoonstelling & grafisch:
 
Ontwerp website:
 
Art-direction & cinematografie:
 
Assistent:
 
Music score:
 
 
Locatie:
Stichting AVL Mundo
 
Directeur AVL Mundo:
Karen Mertens
 
Tentoonstellingsmanager Atelier Van Lieshout:
Arianne Kamsteeg
 
Studio Manager Atelier Van Lieshout:
Rei Lennaerts
 
 
 
Museum Boijmans Van Beuningen
 
Ontwerp presentatiemiddelen:
Bob van Lieshout
 
Ondersteuning collectie en depot:
Nora Leijen, Kia Kubic
 
Art handling:
Pedro Angela, Machteld Weilacker, Roland Niemeijer
 
Redactie en educatie:
Lisa Heinis
 
Productie:
Lotte van Diggelen
 
Communicatie:
Nienke Witte
 
Ondersteuning website:
Marieke van Santen
 
 
Engelse vertaling:
Jonathan Ellis
 
Engelse ondertitels:
Einionmedia
 
 
Deelnemende kunstenaars en ontwerpers:
Atelier Van Lieshout, Studio Klarenbeek & Dros, Koehorst in ’t Veld.
 
Partners:
Stichting AVL Mundo, Seaweed Farmers, Polyplasticum, Basse Stittgen, Wageningen University & Research, Royal Netherlands Institute for Sea Research, Danvos B.V., Huiberts biologische bloembollen, Lankhorst B.V., Bato Plastics B.V.
 
 
 
Mede mogelijk gemaakt met steun van
Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, Mondriaan Fonds en enkele particulieren.

Event

De afbreekeconomie

Annemartine van Kesteren
Conservator Design
Museum Boijmans Van Beuningen

• • • • • • • • • • • • • • • •

‘Changemakers’ is de catalogus van de tentoonstelling ‘Change the System’, die van oktober 2017 tot januari 2018 in het museum te zien was. Er werd een nieuwe generatie ontwerpers en kunstenaars gepresenteerd die zich inzet om de weeffouten in ons leefsysteem te veranderen. Deze makers denken voorbij het object en verbeelden alternatieven systemen, sommigen werken hun ideeën zelfs uit tot een werkbare oplossing. In deze mentaliteitsverandering ligt een creatieve revolutie besloten: de veranderkracht van het hedendaags design.  

De publicatie ‘Changemakers’ presenteert deze visie en laat zich lezen als een manifest voor de creatieve geest. Naast een overzicht van de ruim 50 tentoongestelde projecten, geven zeven deelnemers een inzicht in hun denkproces. Hiervoor werden interviews afgenomen met Erik Klarenbeek & Maartje Dros, Christien Meindertsma, Arne Hendriks, Boyan Slat, Ruben Pater, Malkit Shoshan en Ari Versluis & Ellie Uyttenbroek.

Annemartine van Kesteren,
Roxy Jongewaard

Koop in de shop


Jaartal: 2017
Taal: nederlands
Ontwerp: Koehorst in ’t Veld
Afmetingen: 18 × 11 cm
Pagina's: 204
ISBN: 9789069183015

De afbreekeconomie

1.1

1.2

1.3

1.3

1.3

1.3

1.3


‘Disco Inferno’ is onderdeel van het nieuwe thema ‘Crypto Futurisme’ waaraan Atelier Van Lieshout (AVL) werkt. Vanuit de cyclus van constructie en destructie, onderzoekt AVL het functioneren van onze huidige samenleving, de natuur en de technologische ontwikkelingen. In ‘Crypto Futurisme’ vormen grote machines de contouren van een verwarrende wereld die ons confronteert met onze manier van leven en de mogelijkheid om te veranderen.

‘Disco Inferno - Happy End of Everything’ bestaat uit een bar, een rooktafel en een kookinstallatie waar grenzeloos gegeten, gedronken en gerookt kan worden. Ieder onderdeel van de installatie is echter ook verwoestend. In het kooktoestel zit een ‘Incinerator’, een verbrandingsoven met zo een hoge temperatuur dat alles in damp op gaat. In de drank- en de rooktafel zit een ‘Drop Hammer’ die alles tot stof verbrijzelt. Het laatste onderdeel is de ‘Pyrolyzer’, een mobiele raffinaderij die diesel en olie maakt uit verzameld plasticafval.

Atelier Van Lieshout
Opgericht: 1995

1
Disco Inferno - Happy End of Everything, 2020
Eigendom: Atelier Van Lieshout (AVL)
1.1
Hammer Mill, 2020
Staal, elektra, drankflessen

1.2
Drop Hammer, 2020
Staal, glas, rubber, rookwaren

1.3
Incinerator, 2020
Staal, aluminium, hout

Pyrolyzer, 2020
Staal

De afbreekeconomie

Joep van Lieshout
Kunstenaar
Atelier Van Lieshout

De afbreekeconomie


Eric Klarenbeek en Maartje Dros willen een wereld ontwerpen waarin we met plezier kunnen consumeren. Ze zoeken hierbij naar een manier waarop dit niet ten koste gaat van de omgeving waarin we leven. Door een object op dezelfde locatie te maken, gebruiken en afbreken verdwijnen de transportkosten en verkleint de uitstoot. Als bij het groeien van het materiaal dan ook nog het overschot van CO2 in de atmosfeer wordt opgenomen dan is grootschalige consumptie opeens een milieuvriendelijke daad.

In 2017 ontwikkelden Klarenbeek en Dros in de tentoonstelling ‘Change the System’ een bio-plastic op basis van algen uit de vijver rond het museum. Met dit materiaal werd een replica gemaakt van middeleeuws glas uit de collectie. Afgelopen jaar vervolgde de studio dit onderzoek en ontwikkelde een materiaal variant op basis van zeewier: wierwaar. Door samen te werken met de zeewierboerderij van The Seaweed Farmers wordt industrieel opschalen mogelijk.

In deze installatie is de volledige levenscyclus van ‘wierwaar’ zichtbaar. Dit proces begint bij het moment dat één cel gekweekt wordt. Wanneer het groot genoeg is wordt het geoogst, gedroogd en verpulverd en verwerkt tot grondstof. In drie ‘degeneratietanks’ monitoren Klarenbeek en Dros hoe het uiteindelijk afgebroken wordt door het water en de daarin aanwezige micro-organismen en slakken. Op deze manier verbeeldt en test de studio de vergankelijkheid van een duurzamere relatie met consumptieartikelen.

In elk aquarium ligt een andere replica uit de designcollectie van het museum gemaakt uit ‘wierwaar’. Per onderdeel is meer te lezen over de verschillende objecten en waarom het door de studio – en in samenwerking met de conservator - uitgekozen werd voor hun onderzoek.

Studio Klarenbeek & Dros
Eric Klarenbeek en Maartje Dros
Amsterdam 1978 - Texel 1980

Incubator met zeewier, 2020
Lab gekweekt wier (ulva), zoutwater

De afbreekeconomie

Maartje Dros en Eric Klarenbeek
Ontwerpers
Studio Klarenbeek & Dros

De afbreekeconomie

Jorma Vennola
1

2.1

2.2

2.2


Hier zie je hoe een 3D printer het ‘Kaveri’ glas van Jorma Vennola uit de collectie van het museum namaakt van afbreekbare biopolymeren van zeewier. Als het glas klaar is, werpt de printer het automatisch in het aquarium van de degeneratie tank.

De ‘Kaveri’ of ‘Buddy’ wijnglazen zijn ontworpen door Vennola in 1979. Na zijn studie aan de University of Arts and Design in Helsinki start de Finse ontwerper in 1970 zijn carrière als ontwerper van speelgoed in de Verenigde Staten. Al snel breidt Vennola zijn werk echter uit en krijgt hij opdrachten voor zeer uiteenlopende producten zoals industriële kranen maar ook kleinere gebruiksvoorwerpen.

Vanaf 1975 ontwerpt Vennola voor de Finse glasfabriek Iittala wat bekend staat voor hun tijdloos design. Vennola’s ‘Kaveri’ glazen bestaan elk uit twee delen, een glazen kelk op een verwisselbare kunststof voet. Omdat het glas en de voetjes in verschillende maten, kleuren of transparanties beschikbaar zijn, kunnen de onderdelen speels gecombineerd worden naar eigen voorkeur. De kunststof voetstukken zijn verkrijgbaar in rood, wit, zwart en blauw. In deze uitvoering is het glas opaak, gemaakt van wit en donker kobalt glas.

Studio Klarenbeek & Dros koos deze twee glazen als symbool van de explosieve groei van lifestyle producten in de jaren 70 en 80 die voor een grote toename in de consumptie van kunststof hebben gezorgd. Daarnaast is de combinatie van kunststof en glas een uitkomst om te voldoen aan de strenge eisen van de Europese Unie rondom voedselcontactmaterialen. Om materiaalinnovaties het ‘food safe’ keurmerk te geven zijn grote investeringen nodig. Een ontwerp als de ‘Kaveri' glazen is een slimme oplossing om het beste van verschillende materialen te combineren.
1

Jorma Vennola
Helsinki 1943

801 Kaveri & 2001 Kaveri, 1979
Zwart & wit

Glas, kunststof
Uitvoerder: Iittala Glassworks
Schenking: Cor de Wit & Sjoukje de Wit-Jelsma 2006
2437 a-b (KN&V)

2

Studio Klarenbeek & Dros
Eric Klarenbeek en Maartje Dros
Amsterdam 1978 - Texel 1980

2.1
Replica Vennola, 2020
3D geprint biopolymeer op basis van wier
Eigendom: Studio Klarenbeek & Dros
Met dank aan: The Seaweed Farmers
Met dank aan: Lennart Engels, Friedrich Gerlach
Fotografie: Friedrich Gerlach

2.2
Degeneratie tank, gekoppeld aan 3D printer, 2020
Wierwaar drinkglazen in aquarium

De afbreekeconomie

Ineke Hans
1

2.1

2.2

2.3

2.4


In een tweede degeneratie tank wordt het afbraakproces van een schaalmodel naar een Ineke Hans ontwerp nauw bestudeerd. Op deze manier kunnen de ontwerpers garanderen dat het ook echt gezond is voor de omgeving.

De huis-tuin-en-keukentafel set ‘Tête-à-tête’ (1997) is ontworpen door Hans van gerecycled kunststof. In de creaties van Hans staat een no-nonsense gebruik van materiaal en productietechnieken centraal. Hierbij wordt vernieuwing gekoppeld aan oude gebruiken of ‘vernaculair design’. Ambacht, industriële productie en digitale fabricage gaan volgens Hans hand in hand en moeten elkaar versterken.

De tafel met twee bijhorende krukken is gemaakt van zwart recycled kunststof planken, die door het Fries bedrijf Lankhorst worden gemaakt. Dit materiaal werd tot 1997 voornamelijk voor industriële toepassingen gebruikt zoals de beschoeiing van kanalen of waterwegen en steigerbouw. Hans is een pionier in het toepassen van dit materiaal voor alledaags gebruik in huis. De anonimiteit van deze duurzame, maar industrieel ontwikkelde, kunststof maakt ze karaktervol door te refereren aan de zwartgelakte planken die vaak worden gebruikt bij zelf getimmerde tafeltjes. Inmiddels is dit uitgebreid naar een hele productfamilie van soortgelijke meubels. Deze zijn onder andere via haar eigen website te koop.

Studio Klarenbeek & Dros koos voor deze meubelset omdat het symbool staat voor het hergebruik van kunststof, ook bij consumentenartikelen.Daarnaast is de studio samen met Lankhorst aan het onderzoeken of ze kunststofmaterialen kunnen vervangen door een zeewierhoudend materiaal.
1

Ineke Hans
Zelhem 1966

Huis-tuin-en-keukentafel set, 1997
Hergebruikt, geperst kunststof, licht glanzend vezelig materiaal
Aankoop: 1998
V1981 b (KN&V)

2

Studio Klarenbeek & Dros
Eric Klarenbeek en Maartje Dros
Amsterdam 1978 - Texel 1980

2.1
Replica Hans, 2020
3D geprint biopolymeer op basis van wier, zoetwater, appelslakken
Eigendom: Studio Klarenbeek & Dros
Met dank aan: Lennart Engels, Friedrich Gerlach
Fotografie: Friedrich Gerlach

2.2
Degeneratie tank (medium), 2020
Wierwaar schaalmodel in aquarium

2.3
Microscoop met zeewier, 2020
Lab gekweekt wier (ulva), zoutwater

2.4
Timelapse degeneratie tank (medium), 2020
Degeneratie wierwaar schaalmodel in aquarium

De afbreekeconomie

Andries Copier
1

2.1

2.2

2.3


Dit KLM-servies werd in 1946 ontworpen door Copier voor de eerste commerciële lijnvluchten. Met dit ontwerp introduceerde KLM voor het eerst ‘single-use’ (wegwerp) servies. De passagier kon het daarna mee naar huis nemen. Voor deze opdracht liet de Nederlandse ontwerper zich inspireren door het beroemde gele zeshoekige ontbijtservies van Berlage en Zwart (1924). Copier werkte destijds in de glasfabriek Leerdam waar dit gemaakt werd.

Copier kiest echter niet om met persglas te werken, maar met het veel lichtere melamine. Dit materiaal moet ook geproduceerd worden met mallen waardoor de gelijkaardige vormen zijn te verklaren. In 1952 doet dan het ‘ready tray system’ zijn intrede in de luchtvaartkeuken. Het voedsel wordt vanaf dan in de keuken opgemaakt op handig ingedeelde dienblaadjes en wordt vervolgens kant en klaar in een container naar het vliegtuig gebracht. Copier past de vorm van enkele bordjes en het servies aan.

Studio Klarenbeek & Dros koos dit servies omdat het een vroege toepassing is van kunststof in de toen nog pionierende commerciële lijnvluchten. De sector groeide in de afgelopen decennia enorm, gaf een grote vrijheid aan de consument, maar droeg tegelijkertijd ook bij aan het vervuilingsprobleem van nu.
1

Andries Copier
Leerdam 1901 - Wassenaar 1991

Servies, 1946

Twee onderdelen van 19-delige set
Kunststof en geperste melamine
Uitvoerder: Van Nifterik
V 3269 d1 (KN&V), V3269 g1 (KN&V)

2

Studio Klarenbeek & Dros
Eric Klarenbeek en Maartje Dros
Amsterdam 1978 - Texel 1980

2.1
Replica Copier, 2020
3D geprint biopolymeer op basis van wier, zoetwater, appelslakken
Eigendom: Studio Klarenbeek & Dros
Met dank aan: Polyplasticum (bruikleen originele mal) en Basse Stittgen
Met dank aan: Lennart Engels, Friedrich Gerlach
Fotografie: Friedrich Gerlach

2.2
Degeneratie tank (klein), 2020
Wierwaar kopje in aquarium

2.3
Via een

live feed

kan je de volledige degeneratie van een Andries Copier replica online volgen.


De afbreekeconomie

‘De achtergrond’ toont een cluster van posters, ontworpen door Koehorst in ’t Veld. De grafische installatie geeft historische context aan zowel de mogelijkheid als de onmogelijkheid van een economie op basis van wier. De posters laten een tijdlijn zien die het gebruik van petrochemische plastic afzet tegen dat van bio-plastic. Het gebruik van plastic is in een tijdspanne van zeventig jaar zo toegenomen dat nu jaarlijks hetzelfde gewicht als de complete wereldbevolking in kunststof massa wordt geproduceerd.

In de kolommen van de installatie zijn een aantal historische verhalen te vinden. Links van het midden leest men de verhalen over het pionieren met algen. Aan de rechterkant worden opmerkelijke momenten in de kunststofindustrie uitgelegd. De installatie laat zien dat zeewier bij herhaling een alternatief biedt, maar dat politieke en maatschappelijke wil essentieel is om het ook op industriële schaal te kunnen realiseren.

Koehorst in ’t Veld
Jannetje in ’t Veld & Toon Koehorst
Amsterdam 1980 - Oldenzaal 1981

De achtergrond, 2020

Poster installatie
Papier, inkt
Eigendom: Koehorst in ’t Veld

• • • • • • • • • • • • • • • •

• • • • • •

De Achtergrond
Posters installatie
Treasures of the deep
David Landsborough
David Landsborough, Treasures of the Deep; or Specimens of Scottish Seaweeds, Natural Order, Algae. 1854. Collectie Herbarium Frisicum
Callithamnion Gracillimum uit: David Landsborough, Treasures of the Deep; or Specimens of Scottish Seaweeds, Natural Order, Algae. 1854. Collectie Herbarium Frisicum
Ulva Linza uit: David Landsborough, Treasures of the Deep; or Specimens of Scottish Seaweeds, Natural Order, Algae. 1854. Collectie Herbarium Frisicum
Oceans Gay Flowers uit: David Landsborough, Treasures of the Deep; or Specimens of Scottish Seaweeds, Natural Order, Algae. 1854. Collectie Herbarium Frisicum
From Sandgate uit: David Landsborough, Treasures of the Deep; or Specimens of Scottish Seaweeds, Natural Order, Algae. 1854. Collectie Herbarium Frisicum
Found August 1853, Delessaria Sanguinea uit: David Landsborough, Treasures of the Deep; or Specimens of Scottish Seaweeds, Natural Order, Algae. 1854. Collectie Herbarium Frisicum
David Octavius Hill & Robert Adamson, Presbytery Group 18: Irvine Presbytery. Rev. Matthew Dickie, Rev. David Arthur, Rev. Thomas Findlay, Rev. David Wilson, Rev. David Landsborough, 1843 - 1847. Collectie National Galleries Scotland

Schilder Davids Octavius Hill krijgt in 1843 de opdracht een groot schilderij te maken met daarop alle 470 afgevaardigden van de nieuw opgerichte Vrije Kerk van Schotland. Om deze enorme opgave te klaren en van iedereen een gelijkwaardig portret te maken grijpt hij naar een nieuwe technologie; fotografie. Het schilderij en de foto’s die Hill samen met scheikundige Robert Adamson maken zijn vroege mijlpalen in de ontwikkeling van de fotografie. Rev. David Landsborough zit rechtsonder.
Detail uit David Octavius Hill, The Disruption Assembly, 1866, met in het midden Rev. David Landsborough.
David Octavius Hill, The Disruption Assembly, 1866, met rechtsboven in het midden Rev. David Landsborough.
De tuin van de Stevenston High Kirk. Rev. David Landsborough was enthousiast ‘naturalist’, hij observeerde en schreef veel over de natuur. Toen hij zich afscheidde van de Kerk van Schotland viel het verlies van deze tuin hem het zwaarst.
De locatie van de nieuwe vrije kerk die Rev. Landsborough oprichtte lag direct aan zee en had geen tuin. Daarop besloot hij de zee dan maar als zijn tuin te beschouwen. Voortaan richtte hij zich op het bestuderen van zeewieren. De nieuwe kerk is inmiddels verdwenen, er is nu een parkeerplaats.

• • • • • •

Tropodo
Zicht op Tropodo, Indonesië
-7.436262, 112.578438
Tropodo, Indonesië
7°25'24.7"S 112°34'44.9"E
Tofu fabriek in Tropodo, Indonesië
7°25'16.0"S 112°34'48.4"E
Tropodo, Indonesië
7°25'39.0"S 112°34'50.0"E

De tofumakers van Tropodo, Indonesië, gebruiken papier en plastic om hun ovens mee te stoken. Met de stijgende prijzen van brandstof is papier en plastic uit de VS en Europa een goedkopere optie. De prijzen voor oud papier en plastic zijn zo sterk gedaald dat er door de aanbieders geld op wordt toegelegd. Deze goedkope optie zorgt ervoor dat de tofu betaalbaar blijft.

• • • • • •

Ca alginate foam
Peter Plesch
Plaat van solide Ca alginate schuim. Gemaakt als imitatie balsa hout (als vervangend materiaal in het De Havilland Mosquito jachtvliegtuig). Dichtheid is ca. 0.1g/ml. Gemaakt door P.H. Plesch voor Cefoil Ltd, 1944. Collectie Science Museum London.
De Havilland Mosquito FB Mark XVIII

'Het maakt me razend als ik de Mosquito zie ... Ik word groen en geel van jaloezie ... De Britten, die zich aluminium beter kunnen veroorloven dan wij, knutselen een prachtig houten vliegtuig in elkaar dat elke pianofabriek daar kan bouwen.'
Hermann Göring, 18 maart 1943
Koningin Elizabeth bezoekt de Alginate Industries fabriek in South Uist, Schotland, 15 augustus 1952.
Suas an fheamainn their na seòid, O, gu bheil òrsna sgeirean sin.
Op met het zeewier zeggen de jongens: O, want er is goud op die rotsen.
Keuterboeren verzamelen zeewier om het land te bemesten.
Margaret Faye Shaw, ca. 1932

• • • • • •

De economie van plastic
In wit de wereldwijde productie van zeewier, in 2015 31 miljoen ton.
Stippellijn toont de wereldwijde productie van plastic, in 2018 359 miljoen ton.

Ter vergelijking, wetenschappers schatten het volledige gewicht van de mensheid op 60 miljoen ton.
Exportprijzen plastic in dollar per ton per verontreinigingsniveau.
In januari 2018 stopt China met het importeren van plastic.
High Density Polyethylene
In dollar per ton in Noord-West Europa.
Ruwe olie per vat in dollar.

De afbreekeconomie

Jannetje in ’t Veld en Toon Koehorst
Ontwerpers
Koehorst in ’t Veld

Missing